هدف از ارائۀ درس علوم تجربی در دورۀ ابتدایی، این است که به دانش‌آموزان در این مقطع کمک کند تا با استفاده از مشاهدات و روش‌های علمی، دنیای اطراف خود را بهتر بشناسند. دانش‌آموزان از طریق این درس یاد می‌گیرند که عقاید و گفته‌های مختلف را به روش‌های علمی آزمایش کنند و از میان آن‌ها، تنها موارد مستدل و علمی را بپذیرند.
در روش تدریس درس به درس علوم سوم ابتدایی، می‌توان سه نوع هدف؛ یعنی اهداف شناختی، عاطفی و روانی-حرکتی را در نظر گرفت. در کتاب علوم تجربی پایۀ سوم ابتدایی، بیشتر به اهداف شناختی پرداخته شده است. بنابراین در روش تدریس علوم تجربی سوم ابتدایی، معلم باید تمرکز خود را روی همین هدف قرار دهد و مفاهیم درس را از این طریق به دانش‌آموزان منتقل کند.
در صورتی که به عنوان معلم خصوصی علوم سوم ابتدایی یا معلم آموزش و پرورش، این درس را تدریس می‌کنید، این مقاله برای شما مفید خواهد بود. لطفا با ما همراه باشید.
قبل از وارد شدن به بحث روش تدریس علوم سوم ابتدایی، ابتدا لازم است که نگاهی کلی به بخش‌های مختلف کتاب درسی علوم سوم داشته باشیم.
کتاب علوم پایۀ سوم ابتدایی چاپ ۱۴۰۰، از ۱۱۲ صفحه و ۱۴ فصل تشکیل شده است. در این کتاب دانش‌آموزان با موضوعات مختلفی مانند جمع آوری اطلاعات و گزارش نویسی، مواد خوراکی، حالات مختلف مواد و اندازه‌گیری حجم یا جرم آن‌ها، چرخۀ آب، نور، نیرو، چرخۀ زندگی برخی گیاهان، دسته‌بندی موجودات زنده و طبقه‌بندی جانوران مهره‌دار آشنا می‌شوند و یا آموزش‌های خود را از پایه‌های قبل تکمیل می‌کنند.
هر فصل از این کتاب، متناسب با موضوع درس، شامل بخش‌های مختلفی مانند فعالیت، ایستگاه فکر، مشاهده، مقایسه، جمع‌آوری اطلاعات و گفت‌و‌گو است که نحوۀ تدریس هر یک از این قسمت‌ها، در کتاب روش تدریس علوم تجربی سوم به طور کامل تشریح شده است.
چهارده فصل کتاب درسی علوم تجربی سوم دبستان عبارتند از:
۱. زنگ علوم
در این درس دانش‌آموزان با برخی روش‌های جمع‌آوری اطلاعات، مرتب کردن اطلاعات و گزارش نویسی آشنا می‌شوند.
۲. خوراکی‌ها
هدف این فصل آشنایی دانش‌آموزان با گروه‌های مواد غذایی است که انسان برای انجام فعالیت‌های خود به آن‌ها نیاز دارد. پس از پایان این درس دانش‌آموزان متوجه می‌شوند که برای کسب مواد مورد نیاز بدن خود در وعده‌های غذایی روزانه چه چیزهای سالم و مناسبی بخورند. همین طور با شرایط نگهداری انواع غذاها آشنا خواهند شد.
۳. مواد اطراف ما (۱)
طبقه‌بندی مواد به سه حالت جامد و مایع و گاز و نحوۀ تبدیل این حالات به یکدیگر تحت عناوین ذوب، انجماد و تبخیر و همچنین کاربردهای حالت گازی مواد در زندگی، از موضوعات فصل سوم علوم تجربی سوم دبستان است.
۴. مواد اطراف ما (۲)
اندازه‌گیری حجم مایعات و جرم جامدات از اهداف این فصل است. آشنایی با مقیاس‌هایی مانند لیتر، گرم و کیلوگرم و همچنین ابزارهای سنجش جرم مانند ترازو، از دیگر موضوعاتی است که در این فصل به آن‌ها پرداخته شده است.
۵. آب مادۀ باارزش
در این درس، دانش‌آموزان به ارزش آب پی خواهند برد. آن‌ها در ابتدا با چرخهٔ آب آشنا می‌شوند، سپس سطح آب‌ها و خشکی‌های روی زمین را با هم مقایسه می‌کنند. همچنین اطلاعاتی در مورد تبخیر آب‌ها و تشکیل ابر به دست می‌آورند.
۶. زندگی ما و آب
نفوذپذیری آب در خاک‌های مختلف، چگونگی تشکیل آب‌های زیرزمینی و چگونگی تصفیۀ آب از جمله موضوعاتی است که در این فصل آموزش داده می‌شود.
۷. نور و مشاهدۀ اجسام
هدف این فصل آشنا کردن دانش‌آموزان با ایده‌ها و مفاهیم مربوط به بازتاب نور و مشاهدۀ اجسام است. تفاوت بازتاب نور از روی اجسام صیقلی و غیر صیقلی، نیاز به وجود منبع نور، برخورد نور به اجسام و بازتاب نور برای مشاهدۀ اجسام، از دیگر موضوعاتی است که باید در این فصل آموزش داده شود.
۸. جستجو کنیم و بسازیم
در کتاب علوم تجربی پایۀ اول و دوم دبستان، اهمیت استفاده از وسایل ساده و ابزار مناسب برای ساخت نمونه‌های مختلف آموزش داده شد. در این درس دانش‌آموزان باید برای جلوگیری از هدر رفتن آب، با ساخت یک نمونۀ ساده و روش‌های نصب و اتصالات اجزای لوله‌های آن آشنا شوند.
۹. نیرو همه جا (۱)
در درس نهم از علوم تجربی پایۀ سوم، دانش‌آموزان با مفهوم نیرو و اثرات آن روی متوقف کردن اجسام، تغییر شکل یا تغییر جهت آن‌ها آشنا می‌شوند.
۱۰. نیرو همه جا (۲)
در این درس دانش‌آموزان با نیروهایی مانند کشش بین دو آهنربا یا کشش زمین که نیازی به تماس با اجسام ندارند آشنا می‌شوند. همچنین به کاربرد اهرم برای مواقعی که نیروی کافی برای بلند کردن اجسام سنگین را نداشته، پی می‌برند.
۱۱. بکارید و ببینید
دانش‌آموزان در کتاب علوم تجربی پایه اول دبستان با قسمت‌های مختلف گیاه و کاشت دانه آشنا شده‌اند. در علوم تجربی سال دوم نیز با چرخۀ زندگی یک دانه، کاربردهای مختلف دانه‌ها، خصوصاً دانه‌های غذایی، بخش‌های تشکیل‌دهندۀ یک دانه و تکثیر از طریق قلمه زدن آشنا شده‌اند. در این درس نیز با انواع ریشه‌ها، ساقه‌ها، برگ‌ها، گل‌ها و دانه‌ها، بخش های خوراکی گیاهان و چرخۀ زندگی گیاهان گلدار و مخروط دار آشنا می‌شوند.
۱۲. هر کدام جای خود (۱)
پس از اینکه دانش‌آموزان در درس علوم تجربی دوم دبستان، با ویژگی‌های جانوران، غذاها و نحوۀ رشد آن‌ها آشنا شدند، در درس ۱۲ از پایۀ سوم می‌توانند جانوران را بر اساس محل زندگی آن‌ها طبقه‌بندی کنند. همچنین با ویژگی‌های دو گروه جانوران مهره‌دار یعنی ماهی‌ها و دو‌زیستان آشنا می‌شوند.
۱۳. هر کدام جای خود (۲)
دانش‌آموزان در این درس با ویژگی‌های مهم خزندگان، پرندگان و پستانداران آشنا می‌شوند. ویژگی‌های خزندگان و پرندگان را شامل اندام تنفسی و حرکت، دفاع در برابر دشمن، پوشش بدن و نحوۀ تولید مثل و مراقبت از فرزندان، با هم مقایسه می‌کنند.
ضمن اینکه با همین ویژگی‌ها در مورد پستانداران نیز آشنا می‌شوند. همچنین در مورد نقش مفید مارها اطلاعاتی را جمع آوری می‌کنند؛ ستون مهره‌های ماهی را مشاهده می‌کنند و در نهایت با گروه بزرگی از جانداران به نام مهره‌داران رو به رو می‌شوند.
۱۴. از گذشته تا آینده (نگهداری مواد غذایی)
در این درس دانش‌آموزان روش‌های فناورانۀ نگهداری مواد غذایی را یاد می‌گیرند، سیر تکاملی آن را در طول تاریخ می‌شناسند و برای حل مسائل مربوط به نگهداری مواد غذایی، راه حل پیشنهاد می‌کنند.
۱. در روش تدریس درس اول علوم سوم ابتدایی موضوعاتی را انتخاب کنید که امکان مطالعه، جمع‌آوری اطلاعات و تهیۀ گزارش برای دانش‌آموزان وجود داشته باشد. علاوه بر این، سطح پیچیدگی مسئله باید در حدی باشد که مانعی را برای آموزش مهارت‌های مورد انتظار ایجاد نکند.
۲. برای تدریس فصل دوم، با توجه به نکات روش تدریس علوم سوم ابتدایی، از دانش‌آموزان بخواهید تا بر اساس آداب غذایی خانواده و شهر یا روستای محل زندگی، غذاهایی را به کلاس بیاورند. همچنین از آن‌ها بخواهید تا با راهنمایی شما به منابع معتبر مراجعه کرده و اطلاعاتی را در مورد غذاهایی که مصرف می‌کنند به دست بیاورند.
۳. برای آموزش هر چه بهتر فصل سوم، موادی را در حالات مختلف به کلاس بیاورید و در صورت امکان نحوۀ تبدیل هر حالت از ماده به حالت دیگر را برای دانش‌آموزان به صورت عملی انجام دهید.
۴. استفاده از فیلم‌های کمک آموزشی برای آموزش فصل پنجم یعنی چرخۀ آب، تبخیر آب و تشکیل ابر بسیار کمک کننده است.
۵. یکی از بدفهمی‌های دانش‌آموزان در فصل هفتم این است که تصور می‌کنند از چشم ما به اجسام نور می‌تابد و به همین دلیل می‌توانیم اجسام را ببینیم. برای رفع این مشکل، حتما آزمایشی را که در کتاب روش تدریس علوم تجربی سوم به آن اشاره شده است برای دانش‌آموزان انجام دهید.
۶. استفاده از فیلم‌های آموزشی، گردش‌های علمی، فعالیت‌های عملی در منزل و نرم‌افزارهای آموزشی، در یادگیری هر چه بهتر درس علوم بسیار کمک کننده است.
۷. در روش تدریس علوم تجربی سوم دبستان، همانند علوم سایر پایه‌ها، فعالیت‌ها را به سه صورت انفرادی، گروهی و کلاسی تقسیم کنید.
برنامه‌ریزی برای تدریس علوم تجربی سوم ابتدایی باید به گونه‌ای باشد که تا پایان نیمۀ اول اردیبهشت ماه، تدریس کل کتاب به پایان رسیده باشد. جدول زیر پیشنهاد بودجه بندی سالانۀ درس علوم تجربی را ارائه می‌دهد که می‌تواند به برنامه‌ریزی شما برای تدریس علوم کمک کند.
